Хятадуудаас сэрэмжилье

Монгол улсын маань тvvх бол Хан vндэстэн буюу хятадуудтай хийж ирсэн тэмцлийн тvvх гэдгийг та бvхэн юу эс андахав. Эцэг өвгөд маань юуны төлөө халуун амь, vр удмаа хvртэл золиосолж ирсэн билээ? Гагцхvv тусгаар монгол улс, эх газар нутгынхаа төлөө тэмцэж бидэнд бага ч болох газар нутаг, цөөн ч болов цэвэр цустай монгол vндэстнийг vлдээж чадсан билээ. Yvний хvчинд л бид өнөөдөр ертөнцийн олон ард тvмэнтэй эн чацуу эрх дархтай, тусгаар улс гvрний эрхэмсэг иргэд байгаа билээ. Эцэг өвгөдийн маань мянга мянган жилийн тэмцлийн vр дvн өнөөдөр талаар болж болзошгvй байдалд ороод байгааг монгол хvн бvхэн мэдэрч ойлгож буй гэдэгт итгэж байна. Өнөөдөр эх орны маань нийслэлийн гудамж, орон сууц бvрт цагаач хятад иргэд хачиг, хувалз мэт vvрлэн сууж цэвэр монгол цусны хацар гоо охидыг маань бузарлаж улмаар улс маань Монголын төлөө гэх сэтгэлгvй, төр шашинд маань тэрслэгч хятадын эрлийз, хурлийз, хунхуузуудаар дvvрэх цөвvvн төдийгvй мөхлийн цаг ойртоод байна! Төр ариун байхыг тvшмэдvvд мэдтvгэй, цус ариун байхыг бvсгvйчvvд мэдтvгэй! гэсэн ард тvмний хvсэл сургаалийг өнөөдөр санаж байгаа хvн байна уу. Монголчууд бид 220 жил Манжид дарлагдсан гэж тvvх шастиртаа бичиж итгэж vнэмшсээр өдийг хvрсэн. Гэвч Манжын Энх-Амгалан хаан Жанчхvvгийн даваанаас хойш хятад шаахайны мөр гаргахыг хатуу хориглоно! гэсэн зарлиг гаргаж, энэ зарлиг 1900-гаад оныг хvртэл мөрдөгдсөн тvvхтэй. Монгол хvн чухам яагаад хятадуудтай цус холилдож болохгvй тухай олон мянган жилийн турш манай ард тvмний ажиглаж тогтоосон нэгэн зvйл бодит vнэнийг дурьдая: 1.Монгол vхэр, сарлаг хоёрын дундаас “ Хайнаг“ төрөх бөгөөд хайнаг нь бие сайхан, том, бяр чадал ихтэй. Гэхдээ Монголчууд хайнагаар бух тавьдаггvй. Харин Монгол хvн Хятад хоёрын дундаас “Эрлийз” төрөх бөгөөд ихэвчлэн бие бялдар том, царай зvс сайн. 2.Монгол vхэр хайнаг хоёрын дундаас “Ортоом” гэгч төрөх бөгөөд ортоом нь бие бялдар том байж болох боловч ашиг шим муу, усан нvдтэй, ган зудад тэсвэр муу. Харин Монгол хvн Хятадын эрлийз хоёрын дундаас “Хурлийз” гэгч төрөх бөгөөд хурлийз нь “Ортоом”vхрийн нэгэн адил бие бялдар том жижиг янз янз байж болох боловч давхраагvй бөлцгөр, галгvй усан нvдтэй, бие эрхтний хувьд хэлбэр галбир муу, бор хар эсвэл цонхигор царайтай, хvний мөс чанар муу гэдэг. 3.Монгол vхэр “ Ортоом” хоёрын дундаас “Доль” гэгч vхэр гарах ба доль нь бие давжаа, ашиг шим vр төл муу, ган зудад тэсвэргvй. Харин Монгол хvн Хятадын “Хурлийз” хоёрын дундаас “Хунхууз” гэгч гарах бөгөөд хунхуузын бие бялдар ихэвчлэн давжаа, царай муутай цонхигор, сул дорой, өвчин эмгэгт нэрвэгдэмтгий, галгvй усан нvдтэй, vр хvvхэд цөөн нас богино. 4.Монгол vхэр “Доль” хоёрын дундаас “Усан гvзээ” гэгч vхэр гарах ба усан гvзээ нь ихэнх дохиолдолд мал болдоггvй эсвэл нэгээс хоёр насандаа vхдэг, vр төл гэж бараг байдаггvй, vр төл гаравч мал болох нь бараг vгvй. Харин Монгол хvн Хятадын “Хунхууз” хоёрын дундаас “Шоохууз” гэгч гарах ба “Шоохууз” нь хvн болох нь цөөн, хvн болж өсөн торнилоо ч бие эрхтний ямар нэг согоготой, эмэгтэй “шоохууз” нь хvvхэд гаргадаггvй, гарсан ч амьдрах чадвартай нь ховор, эрэгтэй нь ихэвчлэн vргvй. Ийм байдлаар Хятад хvнтэй цус холилдвоос дөрвөөс тавь дахь vеийн дараа vр удам нь тасардаг жамтай ажээ. Yнэн учир ийм байх тул Монгол эхчvvд эмэгтэйчvvд, нийт Монголчууддаа Хятадын цус холилдсон хvмvvс Хятад, хятадын эрлийз хурлийзууд-тэй гэр бvл болох, тэдний vр хvvхдийг төрvvлэх, ураг төрлийн холбоо тогтоохоос болгоомжилцгоо. Ерөөсөө Монголын хvн ам цөөн байдгийн учир vvнд байдаг гэж vздэг. Өнөөдөр хоёр том гvрний дунд хавчуулагдсан Монгол улсын төрийг барьж буй хvмvvст зөвхөн Монгол vндэстнээ харийнхнаас хамгаалах бодлогыг шууд хэрэгжvvлэхэд ихээхэн саад бэрхшээл байгаа гэдгийг бид ойлгож байна. Yvний дотор ядуу буурайн зовлон голлож байгаа. Гэхдээ тусгаар Монгол улсын төр юугаар ч сольж болшгvй энэ асуудлын талаар авч хэрэгжvvлж болох олон арга хэмжээ байж болохоор юм. Өнөөдөр Улаанбаатарын гудамжинд алхам бvр Хятадууд бөөн бөөнөөрөө тааралдах боллоо. Саяхан ОХУ-д 250.0-300.0 мянган цагаач хятадууд хууль бусаар амьдарч улсын эдийн засаг, хvн ам зvйн бодлогод аþóл учирч болзошгvй тухай болгоомжлуулсан материал хэвлэлд нийтлэгдсэнийг олж харсан. Гэтэл хоёр сая гаруйхан хvн амтай манайд ямар байна. Монгол хvнийг хятад, монголын цус холилдсон хvнээс ялгах vндсэн 6 шинж байдаг гэдэг. Нэгдэх шинж: Нvд бөлцгөр, нvдний хар хэсэг нь харьцангуй жижиг, нvдэндээ галгvй, муухай харцтай, давхраагvй. Хоёр дахь шинж: Хамар сэртгэр, vзvvр хэсэгтээ шөвгөрдvv. Гурав дахь шинж: Сэрвээ бөгтөр, ялангуяа нас ахисан vедээ илэрдэг. Дөрөв дэх шинж: Хөлийн гишгэлт сул, ихэвчлэн нахилзаж явдаг, хөл алцан. Тав дахь шинж: Царай ихэвчлэн цонхигор эсвэл баргар бор хар. Эрлийз хурлийзууд ихэвчлэн хэлбэр галбир муу, том лагс биетэй, хунхуузууд жижиг давжаа. Зургаа дахь шинж: Эрлийз хурлийзууд ихэвчлэн шар шvдтэй, илжгэн чихтэй том далбагар, чихний гэдэс том, хунхууз vеэсээ эхлэн гэдэс багатай жижиг чихтэй царай цонхигор болдог. Эдгээрээс гадна хятад монголын цус холилдсон хvмvvс тvрvvлгээ харж унтах дуртай, хvйтэн цустай ааг омог ихтэй боловч зvрх зориг муутай гэх мэт олон далд шинжvvд байдаг. Гэхдээ дээрх шинж тэмдгvvд нэг хvнд бvгд цогцоор байх албагvй бөгөөд зонхилох байдлаар нь тогтоодог. Хятад улс бол манай мөнхийн хөрш бас мөнхийн дайсан. Хятадын хаад ноёд олон зуун тэрч бvv хэл олон мянган жил манай газар нутгийг эзлэн тvрэмгийлэх санаа өвөрлөсөөр ирснийг Монгол хvн бvхэн мэднэ. Гагцхvv бидний баатарлаг өвгөд дээдсийн олон мянган жилийн ухаалаг, шургуу тэмцлийн vр дvнд бид өнөөдөр хятадуудын тарианы талбайд хvрз бариад зогсоогvй байна. Энэ байдалд хvрэхэд ойрхон байна. Хятадууд бол хятадууд. Тэд бол хэзээ ч хувирахгvй. Монголын газар нутгийг эзлэн суух гэсэн тэдний өвөг дээдсийн мөрөөдөл одоогийн удирдагчдын нь тархинд гvн суусан гэдгийг бид өглдөө болгон сэрэх болгондоо санах хэрэгтэй. Монгол улс гэж vгvй болбол бид ямар байдалд хvрэх вэ? Манай дэлхйин хvн ам зургаан тэр бумд хvрлээ. Хятадын хvн ам гэхэд албан ёсны тоогоор 1.2 тэр бум. > гэсэн хууль олон жил мөрдөгдөж байгаагаас болж нэгээс илvv гарсан хятад айлын хvvхэд ямар ч бvртгэлгvй байдаг байна. Ийм бvртгэлгvй хvмvvсийг оролцуулбал хятадын хvн ам 1.5 тэрбумаас давсан. Хятад гэр бvл бvр нэг хvvхдээ эрэгтэй хvvхэд байхыг хvсдэг аж. Энэ байдлаас болж хятадад хvйсийн тэнцвэрт байдал алдагдаад байгаа гэнэ. Албан бус мэдээгээр 25 хvртэлх насны хятад эрэгтэйчvvдийн тоо, хятад эмэгтэйчvvдийнхээс 200.0 саяаас давсан гэсэн судалгаа гарсан байна. Энэ илvvдэл эрчvvд Монгол эмэгтэйтэй гэрлэх мөрөөдөлдөө хөтлөгдөн манай орон руу цувсаар байна. Бид юу хэлэх гээд байна вэ гэвэл улс тvмэн эв найрамдалтай нэгдэн нягтарч нэг улс гvрэн болж даяарчлагдах байтугай амьдрах орчин, уух ус, хоол хvнс, цэвэр тунгалаг агаараар амьсгалах, хvн гэсэн данстай болохын төлөөх эвлэршгvй хурц өрсөлдөөн, тэмцлийн талбарт амьдарч байна. 1890-ээд оноос 1920-иод он хvртэл /Манжийн төр мөхөж эхлэх vеэс ардын хувьсгал ялах хvртэл/ ердөө гучаадхан жилийн дотор тэр vеийн хятадын төр 100.0 мянган хятад иргэдийг Монголд суурьшуулсны дотор 25.0 мянга орчмыг нь газар тариалан эрхлэхэд нэн тохиромжтой vржил шимт хөрстэй Сэлэнгийн сав газарт 75.0 мянга орчмыг тэр vеийн Да хvрээнд vйлчилгээ, худалдаа наймаа эрхлvvлэхээр суурьшуулсан хар тvvх бидний өмнө дэлгээстэй байна. Энэ байдлаас болж Сэлэнгийнхэн эрлийзжиж, Да хvрээнийхэн яр тэмбvvнд баригдаж /1890-ээд оноос өмнө Монголд яр тэмбvv гэдэг өвчин байгаагvй гэдэг/ тэр vеийн Монголын эдийн засгийг нөгөө хятад мөнгө хvvлэгчид, худалдаачингууд бvхэлд нь эзэлчихсэн байсныг санах хэрэгтэй. Хятадын дамын худалдаачид, мөнгө хvvлэгчдийг улсын эдийн засгаас зайлуулах гэж бараг иргэний дайн болоход тулаа биз дээ. Ердөө 30-аадхан жилийн дотор шvv. Ингэхлээр манай улс өнөөдөр эдийн засаг, зах зээлээ хамгаалахын тулд яах ёстой вэ? Нөгөө гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай мулгуу хуулиа бариад суух уу? Том аж ахуйн нэгжээ олон улсын нээлттэй тендерээр бvх улс орны оролцогчдод тэгш эрх олгож худалдана гээд сууж байх уу? Одоо л бодож хийхгvй бол хожигдлоо. Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг улсын эрх ашигтай нийцvvлэн яаралтай өөрчлөх, том аж ахуйн нэгжvvдийг хувьчлах асуудлыг ул суурьтай авч vзэж дотоодынхоо иргэдэд биржээр хувьцааг нь багцалж худалдах, зээл, менежментээр хувьчлах аргыг сонгох эсвэл улсын нэр зааж хувьчлах гэх мэт арга механизмуудыг сvвэгчлэх нь зvйтэй болов уу. Хятадууд зэр зэвсэг агссан арми илгээж, хил хязгаар зөрчиж дайн дажин дэгдээх замаар манайхыг эзлэх арга хэрэглэх нь юу л бол! Харин эдийн засгийн өндөрлөг, зах зээлийг нь эзлэх, эмс охидыг нь хятадын цусаар бузарлаж, Монгол хvнийг эрлийзжvvлж, хурлийзжуулах замаар аажмаар vндэстнийх нь хувьд устгаж өөрийн гартаа оруулах гэсэн Хятадын хорт бодлого vргэлжилж байгаа бөгөөд бидний хувьд хамгийн аюултай замыг сонгон авсан гэдэгт эргэлзэх зvйлгvй. Газрын хөрс, эмсийн хэвлийд нь хятад vр цацах замаар л Монголыг эзэлж болно гэсэн хятадын эртний хаадын сургаалийг мартвал бид мөхнө. Тэд Манжийг яаж устгасаныг санья. Хан vндэстнvvд манжийн хаад, ноёд, эрх тушаалтай эр болгонд хятад хvvхэн бэлэглэсээр байгаад нэг мэдэхэд Манж vндэстэн гэж огт vгvй болж тэр их хvчирхэг Манж гvрнээс өнөөдөр тугны тасархай ч vлдсэнгvй. Манжуудад хятад эмсийг илгээх замаар устгасан бол Монголчуудад хятад эрчvvдийг илгээх замаар устгах арга сонгосоноороо л ялгагдаж байгаа юм. Бид эдийн засгийн хувьд ч, геополитикийн хувьд ч, цэрэг зэвсгийн хувьд ч хятадуудын өмнө хvчин мөхөс байна. Ингэхлээр гаднаас тусламж гуйх хэрэгтэй болно. Хэн бидэнд туслах вэ?

Би эх орондоо хайртай

Би одоо л эх орноо үнэн сэтгэлээсээ хайрлаж байна. Өмнө нь эх орондоо хайртай, эх орноороо бахархдаг гэж өчнөөн хэлдэг байсан ч юуг нь хайрлаж, юугаар нь бахархахаа төдийлөн мэддэггүй байжээ. Харин одоо би харь оронд суралцаж байх энэхүү цаг үедээ эх орон гэж юу юм бэ? Эр оронч сэтгэлгээ гэж хаанаас төрдөг юм бэ гэдгийг яс махандаа шингэтэл ойлгож байна. АНУ-д амьдрахад үнэхээр сайхан ажээ. Идэж уух юм бүхэн бэлэн, техник технологи асар өндөр түвшинд хөгжсөн, сургууль гэрийн хооронд үргэлж машинаар явдаг гээд л Монголд хоёр пирошкины төлөө очерлож автобусанд чихэлдэн шинэхэн авсан гутлан дээрээ гишгүүлчихдэг тэр оюутны амьдралыг бодвол биед амар ажээ. Гэвч АНУ хэдий өндөр хөгжсөн ч гэлээ энэ бүгдийг надад зүгээр өгөөгүй. Тэр сайхан хэрэглээний цаана эцэг эхийн минь зовж олсон мөнгө урсаж байгаа гэдгийг би мэднэ. Тиймээс гадаадад суралцах хугацаагаа зүгээр л нэг хэл сурах төдийхнөөр хязгаарлаж өнгөрөөмөөргүй санагддаг юм. Би маркетингийн удирдлагаар суралцдаг. Дөрвөн жилийн дараа би эх орондоо буцаж очоод сурсан мэдсэн зүйлээ зориулна гэж боддог. Харин энэ удаа би мэргэжлийнхээ талаар биш үеийнхээ оюутан залууст хандаж үг хэлмээр байна. Залуусаа бид үнэхээр азтай үед төржээ. Монголчууд түүхэндээ дэлхийн талыг эзэлж аугаа их гүрэн байгуулж асан тэр цагаас хойш нийгэм, соёлын уналт бууралтыг хангалттай амссан. Тэр дайн самууны хүнд хэцүү цагт жирийн иргэд ард түмэн зовлонг нь нуруундаа үүрдэг байсан. Манжийн дарлалд байхдаа өнгөтэй өөдтэй болгоноо эзэн хаанд нь барьж өчнөөн олон дарамт шахалтанд амьдарч байсан үеийг бол дурсахаас ч зүрх шимширмээр. Үгүй ядаж л өвөө эмээгийн минь үед үмх мах ч олдохгүй үймээн самуун дайн дажинд нэрвэгдэж залуу насаа инээд хөөргүйгээр өнгөрөөж байсан нь үнэн. Ээж аавын минь залуу нас хаана сурч хэн болохоо хаашаа явж ямар газар ажиллахаа хэнээтэн , төрийн хатуу нударгаар заалгадаг тийм эрх чөлөөгүй боогдмол нийгэмд өнгөрчээ. Харин өнөөдөр бидэнд хаашаа явж сурах, юу хийхээ өөрөө шийдэх гайхамшигтай эрх чөлөө байна. Ардчилàëын ачаар бидний Монгол залууст дэлхийн өнцөг булан бүрт суралцаж хөгжлийн үр шимийг боловсруулах боломж олдсон билээ. Тиймээс бид өлсгөлөн зарлаж үхэхийн даваан дээр олж авсан энэхүү ардчиллын үнэт зүйлсийг байнга санаж байх учиртай юм болов уу? АНУ-ын иргэд залуучууд олон хүний халуун амь бүлээн цусаар, эрх чөлөөт амьдралынхаа төлөөх тэмцэлийн үнээр олдсон хүний эрх эрх чөлөөгөө дээдэлж түүнийг үргэлжлүүлэх ёстой гэдгээ асар ихээр ухамсарласан байдаг ажээ. Тиймдээ ч тэд дэлхийн хөгжлийн төв, хүний эрх эрх чөлөөг дээдэлсэн АНУ-ын иргэн гэдгээрээ бахархдаг юм билээ. Манайханд энэ чанар эх орноо гэсэн сэтгэхүй л дутагдаад байна. Энд ирээд олон Монгол залуусыг бусадтай Солонгос, Япон гэж танилцаж байхыг нь харсан. Би тэднийг хараад дэндүү ихээр өрөвддөг. Амьхандаа ядуу буурай нүүдэлчин талын Монгол гэдгээсээ ичиж хөгжилтэй орны иргэн болох гэж хөглөж байгаа нь тэр юм биздээ. Дэлхийг морин туурайгаар тамгалж байсан гайхмшигтай түүхийн эзэн Монгол гэдгээсээ ичнэ гэдэг үнэндээ өөрөөсөө ичих цаг нь болсныг л харуулж байгаа байх. Угтаа тэд Монголоосоо ичих биш эцэг өвгөдийнхөө үүх түүх, уламжлалаа мартсан тэднээс л эх орон нь ичиж байх учиртай баймаар. Энд ирээд би бас нэг зүйлийг ухаарч байна. Монгол залуус хэтэрхий их мөнгө өөрсºддөө зарцуулах юм. Гэвч тэр мөнгө дандаа л буруу зүйлд зарцуулагдаад байх шиг санагддаг. Үнэтэй гар утас, бензинийхээ мөнгийг өөрөө олохгүй байж машин авахуулна. Наргиж цэнгэх болохоор нэг хоногийн дотор хэдэн зуугаар үрэх нь энүүхэнд. АНУ бол өндөр хөгжилтэй, хүмүүс нь мөнгөтэй баян орон. Гэвч залуус нь бидэн шиг хэрэглээндээ, зугаа цэнгэлдээ хэзээ ч ийм мөнгө үрдэггүй гэдгийг би баттай хэлж чадна. Харин сургалт, өөрийгөө хөгжүүлэх тал дээр тэд гар татдаггүй. Манайхан хувцсанд ямар их мөнгө үрдэг билээ. Америк залуус бол нэг хувцастайгаа сар хичээлдээ ирэх нь энүүхэнд. Ингэж л энгийн байж чаддаг учраас зардлаа хэмнэж, энэ нь сайхан амьдралынх нь баталгаа болж өгдөг гэлтэй. Яг үнэндээ намайг Монголд сурдаг байхад тэр тийм хувцастай, энэ ийм машинтай гэж үнэлэлт өгдөг байснаас, тэр тийм сурдаг, энэ ийм юм хийж байгаа гэж ярихыг нь бараг л дуулаагүй. Үүгээрээ л Америк Монгол залуус ялгаатай байна. Тиймээс бид сэтгэхүйдээ шинэчлэл хйих цаг нь болжээ. Уураг тархиа хөгжүүлж ухаанаар баялагийг бүтээдэг болохоос унасан унаа, өнөөдрийн өмссөн хувцас маргаашийн хөгжлийг авчирдаггүй шүүдээ. Бид үргэлж ээжийн эрх охин, аавын өвөр дээр эрхэлсэн дүрсгүй банди байх юм шиг санаж тэднээрээ насаараа тэжээлгэнэ гэж эндүүрч болохгүй ээ. Оюутан залуус бид чинь гэрийн эзэгтэй, өрхийн тэргүүн ирээдүйн улс орны эзэд болох хүмүүс шүүдээ. Энэ Монгол орны ирээдүй бидний гарт байна гэж нэг бодоод үзээрэй. Бааранд нь охид хөвгүүд дүүрсэн зугаа цэнгэлийн улс болох барилга зам , бизнесийн салбарт залуус нь бүтээн байгуулалт өрнүүлсэн хөгжил дэвшлийн улс болох нь биднээс л хамаарна. Үүнд Монголд байгаа залуус, гадаадад суралцаж байгаа бид бүхний үүрэг адилхан. Гадаадад суралцаж буй залуусыг буцаж эх орондоо ирж сурсан зүйлээ гаргаасай гэж боддог. Улс орон ядуу байна. Мөнгөгүй учраас юм хийж болохгүй байна. Монголын зах зээл дэндүү жижигхэн байна...гээд л бас өнөөх бэрхшээлүүдээ тоочсон олон залуустай би уулзаж байсан. Үгүй ээ!!! Үүнийг чинь шийдэх гэж л бид гадаадад сураагүй гэж үү? Өнөөдөр дэлхий даяараа даяаршилагдаж байна. Өөрөөр хэлбэл жижиг Монголын зах зээл, АНУ-ын аварга том зах зээл гэлгүйгээр дэлхий даяараа нэг л улс үндэстэн /эдийн засаг, худалдааны хувьд/ болж либералчлагдаж байна. Энэ бол бидэн шиг жижиг оронд ОУ-ын болон бусад орны зах зээлрүү нэвтрэх таатай боломж гэсэн үг. Харин энэхүү улсын зах зээлрүү нэвтрэх үйл явцад бид л холболт/conjunction/ нь болж өгөх хэрэгтэй. Миний хувьд АНУ-ын зах зээлийг судалж буцаж эх орондоо очоод үйлдвэрлэл явуулна гэж боддог. Ингэж чадвал жирийн оюутан миний хувьд эх орныхоо хөгжилд оруулж буй хувь нэмэр минь тэр болноо. Энэхүү эссендээ би залуусын бодит байдал, хөгжлийн талаар л нэлээд бичлээ. Учир нь улс орны ирээдүйн баталгаа бол хүүхэд залуучууд байдаг билээ. Тиймээс тэдний хөгжил гэдэг бол улс орны ирээдүйн хөгжил байдаг юм. Зовлон үзээгүй хүн жаргаж чаддаггүй гэж үнэн үг байдаг. Бид өнөөдөр жаргалдаа хэтэрхий ташуураад байгаа юм биш байгаадаа. Ардчилал бидэнд эдлэх эрх чөлөө өгсөн ч хүлээх үүрэг бас ноогдуулсныг мартаж болохгүй ээ. Аминд ирсэн хэдэн малаа мянга болгочихоод буяныг нь эдлээд сууж байгаа нэгэн байхад ажлын цагаа бүртгүүлдэг байсных нь төлөө өгсөн байраа зараад архи уучихсан нэгэнтэй ч таарч л байсан. Ардчилал угтаа хүнд эрх, эрх чөлөөг нь өгдөг ч өөрийнхөө төлөө явж чадаагүй нэгнийг гудамжинд ч гаргаад хаяж чадах шударга хатуу нийгэм юм. Иргэн бүр нь эх орны хөгжил надаас хамааралтай гэдгийг ухамсарлаж хөдөлмөрлөж чадвал Монгол улс тун удахгүй хөгжих нь дамжиггүй. Монголд дэлхийн харц чиглэгдэж байгаа өргөн уудам нутаг дэлхий дээр дооргүй гүйлдэж байгаа байгалийн баялаг хамгийн гол нь гайхуулж амьдарч ирсэн хойшид гайхуулж ч амьдрах оюун ухаант ард түмэн байна. Ийм их хөгжлийн нөөцтэй улс орон хөгжих нь ойлгомжтой. Тэр үед эх оронд минь олимпын наадам зохиогдож хамгийн урд эгнээний билетийг шагийн үнээр аваад үзнэ гэж итгэж байна. Харин тэр цаг үр хүүхдүүдээрээ түшүүлэн таягаа тулаад ч болтугай очих биднийг амьд сэрүүнд ирэх болтугай. Дассан газрын даавуу зөөлөн гэгчээр эх орон шиг минь сайхан улс өөр хаана ч байдаггүй юм байна. Ядарсан цагт ээж аавдаа гүйгээд очиж болохгүй хүний нутагт шантрах үедээ эх орондоо байсан бол намайг гэсэн элэг нэгтнүүд нулимсыг минь арчиж найздаа гээд юугаа ч харамлалгүй байгаагаараа туслах л байсандаа гэж хүртэл бодогдох л юм. Гэхдээ хэчнээн хүнд хэцүү үе тохиолдож байлаа ч энэ их өндөр хөгжилтэй орноос бизнесмэн болоод баяжиж очдоггүй юмаа гэхэд биет бус хөрөнгө болох боловсролыг нь тархиндаа шингээчихээд гааль дээр нь гахайгаа шалгуулна гэж эх орноо сурталчилсан хөгжил дэвшлийн улс болно гэдэгт итгэж байна.гэхгүй эх орондоо хэрэг болох баялагтай эргэж очноо. Нэгэн цагтаа миний эх орон дэлхийн талыг нэгтгэсэн аугаа том гүрэн байсан. Нэгэн цагтаа миний эх орон харийн дарлалд талхилагдаж тахал тэмбүүнд нэрвэгдсэн мөхлийн ирмэг дээрх улс болсон. Нэгэн цагтаа миний эх орон тэнгэр баганадсан барилга хот хөдөөгүй ярайж тив дамнасан корпорациуд нь Made in Mongolia

монголчуудаа оросын хэвлэлд ийм юм гарчээ

Любопытно, что другие иностранные инвесторы работают в Монголии под надежной защитой законов. Так, монголо-канадское СП "Бороо Голд" освобождено от уплаты налога на сверхприбыль и, более того, заключило с монгольским правительством договор о стабильности, предоставляющий ряд налоговых исключений. Между тем у России есть возможность надавить на Монголию. Достаточно вспомнить о старых долгах СССР. Согласно Улан-Баторской декларации, подписанной в 2000 году, мы списали Монголии $13,5 млрд в обмен на приоритет в реализации инвестпроектов, а также ряд льгот, в том числе и налоговых. Принимать меры надо быстро, потому что в Монголии все чаще звучит мысль о том, что российская доля в совместных предприятиях должна обрести новых владельцев. Аналитики опасаются, что наш бизнес сдаст позиции в крупных СП и откажется от предприятий, построенных на свои средства. Добавим, что приближающиеся выборы в Монголии каждый раз увеличивают объем обещаний в пользу России. "Всякий раз Россия увеличивала нагрузку на бюджет, взамен получив постепенное вытеснение своих интересов из республики", - говорит Хартман. - Мы не просто теряем перспективный рынок, мы прощаем долги и кормим чужую экономику, - сетует источник в правительстве. Зампред комитета Госдумы по конституционному законодательству Виктор Илюхин считает, что выход следует искать в проведении жестких мер, аналогичных тем, что применялись в отношении, например, Украины. И, похоже, в этот раз вместо обещаний в стабильности экономических отношений двух стран г-ну Санжийну Баяру придется всерьез ответить на вопрос - почему российские интересы после многолетней словесной халвы так и остались на обочине монгольской экономики.